Ximillupta Eróstrato, pastor en Éfeso (Turquía), tiña tanto afán de notoriedade que, en vez de facer unha pintada no templo de Artemisa -unha das sete marabillas do mundo antigo-, púxolle lume e destruíuno. É o primeiro atentado coñecido contra unha obra de arte e Plutarco datouno no 21 de xullo do 356 a. C. O pastor xustificouno porque con el garantía que o seu nome chegase ás xeracións futuras e, malia o esforzo das autoridades por impedilo, conseguiuno. Hoxe chámase complexo de Eróstrato o de quen procura a fama, mesmo con accións infames, como as agresións ao patrimonio arquitectónico e monumental; ás veces persoas que senten o pracer inmenso e ridículo de facerse visíbeis a través dun garabato.
Certo que as máis graves agresións ás obras de arte causáronas o fanatismo relixioso e o sectarismo político. Das primeiras temos exemplos abraiantes, no pasado afastado, coa construción da catedral de Córdoba na mesquita; e no recente, cos xigantescos Budas de Bamiyán, dos séculos V ou VI, que os talibáns afgáns demoleron no 2001. Tamén cómpre recordar que o labor policial impediu aos xihadistas detidos en Barcelona, en 2017, voar o templo da Sagrada Familia. As consecuencias do sectarismo político nas artes plásticas víronse na persecución dos artistas das vangardas baixo o nazismo e o stalinismo, defensores dunha ‘arte heroica’ e dun ‘realismo socialista’, respectivamente, que viñan ser a mesma cousa: a negación da arte pola arte e das grandes conquistas da arte.
Terrible, sen dúbida; pero explicable desde o fanatismo e o sectarismo. O que resulta inexplicable, por moitos que sexan os considerandos, é que alguén chegue ás Praterías armado cun rotulador, esborranche unha figura labrada en pedra, con nove séculos de existencia, e asine a obra cun pseudónimo que só el e os seus coñecen. E, non obstante, en España estes agresores reprodúcense coma as velutinas. Hai sete anos, o concello de Granada puxo en marcha un plan contra os graffiteiros, que danaran o 80 % dos espazos patrimoniais, e en ano e medio cacharon a 49. Hainos dun e doutro sexo, de distintas idades e con diferentes niveis de formación. Ata hai turistas estranxeiros que queren deixar nas pedras o testemuño das súas visitas. No 2011 sorprenderon a un oficial do exército xordano cando gravaba o nome e a data no pazo de Carlos V, en Granada. O despropósito resultou maior ao saberse que estaba en España en misión oficial. Un ano despois pillaron a unha turista suíza e romántica que tentou gravar nunha parede do Cuarto Dourado da Alhambra o debuxo dun corazón e unha inicial.
Que ten en común toda esta xente?, preguntábame para poder representalos a todos nunha ilustración. Non se me ocorría nada ata que recordei os versos de Celso Emilio Ferreiro: O cranio é de pedra. / De pedra os miolos / e as ideas./ De pedra o ollar, / as palabras, / as risas, / os pensamentos / e os sentimentos / son de pedra. / Todo é pedra, pedra, pedra, / nesa miserenta cabeza / de pedra.
Pode que os versos non fosen tal que así, pero empezo a ter furados na memoria.
